Introductie
Gebruikte methodiek
SIG werkt vanuit SNS (Sociale Netwerk Strategieën). Riet Potenger van SoNeStra, is de grondlegger van SNS. SoNeStra stelt dat SNS niet zozeer een methodiek, maar een besluitvormingsmodel is. Werken vanuit Sociale Netwerk Strategieën is een manier van werken, een basishouding. Het is geen methode die een indicatie vereist. Het is geen hulpverlening en geen interventie, maar een proces om tot besluitvorming, planning en samenwerking te komen waarbij de cliënt regie over eigen leven houdt.
SoNeStra is ontstaan vanuit het idee dat het mogelijk is dat mensen, jong en oud, met hun sociaal kapitaal, hun eigen kwesties aan kunnen pakken.
Familie, vrienden, collega’s, klasgenoten, het is maar net om wie het gaat.
Zij zijn eigenaar van hun verhaal en van de oplossingen die zij met elkaar bedenken en uitvoeren.
Door een faciliterende houding van professionals, blijft eigenaarschap en verantwoordelijkheid bij de mensen om wie het gaat. Zij bedenken met elkaar voor welke vragen zij een antwoord zoeken, nemen besluiten, bepalen hun eigen strategie en stellen bij als de situatie daarom vraagt. Besluiten, plannen en strategieën die passen bij hun leven. Zo leren mensen van en met elkaar.
Werken vanuit Sociale Netwerk Strategieën bestaat uit drie onderdelen:
- het Netwerkkompas
- het FamilieNetwerkBeraad
- samenwerken in een Actieteam
Het Netwerkkompas helpt de persoon om een volledig beeld te krijgen van mensen die een rol speelden, spelen of kunnen spelen in zijn leven. Het gaat hier om een totaalbeeld van wie er allemaal bij de familie en het sociale netwerk horen, los van het feitelijke contact wat er is op dat moment. Hiervoor zijn verschillende tools beschikbaar zoals onder andere een netwerkcirkel, een groslijst, een buurtkaart en een genogram.
Een FamilieNetwerkBeraad is een bijeenkomst waar de persoon samen met familie en sociaal netwerk een plan voor de toekomst maakt en dit concreet maakt in een actieplan. Een facilitator maakt het mogelijk dat mensen zelf besluiten nemen, zelf plannen maken en zelf het plan uitvoeren, samen met andere mensen die voor hen belangrijk zijn. In de voorbereiding van het FamilieNetwerkBeraad bepaalt de persoon zelf, met hulp van hun zelfgekozen supporters, welke vragen zij voorleggen aan het beraad, welke informatie belangrijk is om een goed plan te kunnen maken, wie zij uitnodigen en waar en wanneer het beraad plaatsvindt.
In een Actieteam werken cliënt, familie en sociaal netwerk samen met professionals aan de voortgang van het plan. Cliënten, ouders, familie en sociaal netwerk zijn eigenaar van hun actieplan, verantwoordelijk voor de besluiten die zij nemen en voor de uitvoering van hun plan. Professionals ondersteunen de uitvoering van het plan alleen op punten waar behoefte aan is. Waar de bescherming van de cliënt een rol speelt, kan een aanvulling komen op punten die nodig zijn om de veiligheid, de ontwikkeling en/of de continuïteit van die persoon te waarborgen. Bron: www.sonestra.nl
SIG
SIG is een relatief kleinschalige, professionele HKZ-gecertificeerde organisatie voor mensen met een verstandelijke beperking en/of stoornis uit het autistisch spectrum in Midden- en Zuid-Kennemerland. (circa 950 cliënten, 400 medewerkers en 200 vaste vrijwilligers)
In de regio zijn zij de grootste aanbieder van (ambulante) ondersteuning aan mensen met een beperking. Ze bieden deze ondersteuning bij opvoeding, wonen, werken/dagbesteding en leven, inclusief financiën/schulden en sociale activering.
In hun visie, die leidend is voor hun denken en handelen, moet iedereen de kans krijgen een zinvol en gelukkig leven te leiden, zo veel mogelijk midden in de samenleving.
Groter netwerk
Het netwerk van M is groter geworden. Naast familie zijn er nu ook vrijwilligers en vrienden actief bij haar leven betrokken.
Zo is ook J. in beeld gekomen. Vroeger was dat de schooljuffrouw van M. Zij heeft altijd wel contact gehouden met M. M. heeft haar een paar jaar geleden zelf gevraagd of zij haar mentor wilde worden. En dat is toen ook gebeurt.
www.sig.nu
SIG probeert aan te sluiten bij het communicatieniveau van de persoon, en hem te begeleiden bij het structureren van zijn persoonlijk leven waardoor de beperking wordt gecompenseerd en de draagkracht van de persoon versterkt wordt. Dat draagt bij aan de eigen regie.
Ze kijken daarbij steeds samen met de persoon en diens sociale netwerk (familie, buren, vrienden) naar de individuele mogelijkheden, wensen, behoeften en ontwikkeling. Ze betrekken hier ook structureel vrijwilligers en (wijk)welzijnsorganisaties bij. Bron: www.SIG.nu .
Wat betekent het voor de organisatie?
Start
- Het is begonnen met een visie-debat, waaraan de hele organisatie deelnam.
- SIG vond netwerkversterking al langer belangrijk, maar werkte hier niet systematisch aan. Vanuit de wens om meer systematisch te werken is men ruim 5 jaar geleden gestart met Sociale Netwerk Strategieën.
- SIG wilde hiermee bereiken dat cliënten meer contacten zouden krijgen die voor hen belangrijk zijn. Medewerkers moeten het belangrijk vinden om dit voor elkaar te krijgen. Het lukte tot dan toe niet om een stapje verder te gaan dan het maken van een netwerkkaart.
Festivals
M gaat graag naar festivals. Voorheen ging M daar met begeleiding naartoe. Zij wilde al heel lang een vrijwilliger om zelfstandiger te zijn. De begeleiding heeft M. toen geholpen een leuke vrijwilliger te vinden. Dat is gelukt en sinds twee jaar gaat M met haar vrijwilliger naar festivals en concerten.
Randvoorwaarden
- Iedereen doet mee: dat is wel het uitgangspunt. De hele organisatie: van directeur tot begeleider tot secretaresse. En iedereen moet erachter staan.
- Alle teamleiders, alle gedragsdeskundigen, alle begeleiders werden geschoold in Sociale Netwerk Strategieën.
“Kijk voor een netwerk dichtbij. Kijk wat er om je heen is en maak daar gebruik van”. (Begeleider)
- Ervan bewust zijn dat er een verschil is tussen samenwerken met en betrekken bij. Samenwerken gaat veel verder.
- Je moet een lange adem hebben. Echt de tijd nemen, want alle neuzen moeten dezelfde kant op komen te staan.
- SIG werkt met allerlei organisaties samen, vooral ook in de buurt. Bijvoorbeeld met de kinderboerderij of het Stadskantoor. Ook daar moeten begeleiders contacten mee leggen. Niet alleen naar binnen gericht zijn als organisatie, maar ook naar buiten.
- Begeleiding, verwanten en cliënten moeten ondersteund worden in de andere manier van samenwerken.
- Je moet voor een actief netwerk zorgen omdat het waardevol is voor de persoon, niet omdat begeleiding weinig tijd heeft.
- Aan familie duidelijk maken dat men dit niet vanuit bezuinigingen doet, maar omdat het van waarde is voor de persoon.
- Verder is de theorie van totale communicatie belangrijk, en tijd en geduld hebben.
Gebruik van aanvullende methodes/werkwijze
- SIG SNS Netwerkgereedschap: groslijst, netwerkcirkel, ondersteuningskaart, buurtkaart, talentenkaart, rondje positief, genogram.
- Begeleiding wordt gestimuleerd creatief te zijn. ‘Gebruik instrumenten die het beste aansluiten bij de client, pas ze aan, gebruik foto’s, kleuren etc.(totale communicatie)’.
- SIG als organisatie heeft ook nog met andere manieren van netwerkversterking te maken. Vanuit de gemeente wordt bijvoorbeeld De Nieuwe Route gebruikt, van Anke Siegers. Hierbij gaat het om samenwerking tussen verschillende organisaties rondom een persoon.
Ervaringen
Persoon en zijn rol staan centraal
- Het start met het uitgebreid in kaart brengen van het netwerk van de persoon (Het netwerkkompas). Daarbij worden allerlei hulpmiddelen gebruikt zoals de groslijst, de netwerkcirkel, de buurtkaart, genogram etc. Er wordt gekeken naar familie, vrienden, de buurt, contacten uit het heden maar ook uit het verleden, goede maar ook slechte contacten: alles wordt in kaart gebracht.
- Mensen doen zoveel mogelijk zelf. Maken zelf de agenda voor het familienetwerkberaad, bepalen wie erbij aanwezig zijn en sommigen zitten het ook zelf voor.
- In de communicatie wordt gekeken wat het beste bij de persoon past. Dat kunnen picto’s zijn, tekeningen of foto’s. Hier wordt creatief mee omgegaan.
De rol van de familie en andere betrokkenen
- Bij de planbespreking wordt er altijd samengewerkt met het netwerk. Elk jaar kan dit weer anders zijn. “Er komen vrienden bij en er gaan vrienden af.”
- Het netwerk helpt de cliënt bij het opstellen en uitvoeren van het actieplan.
“Houd het contact goed met familie en vrienden. Daar moet je energie in steken”. (Begeleider)
- Familie, mentor en andere betrokkenen hebben ook een mening over wat goed is voor een cliënt. Daar wordt dan met elkaar over gepraat.
- Het leggen van contact met de buurt is voor familie wennen omdat voorheen het leven van de cliënt zich meer binnen de zorginstelling afspeelde.
Inzet en rol personeel
- De begeleider heeft een aanvullende rol. Hij staat niet centraal. Hij werkt samen met degene die hij ondersteunt en de mensen om die persoon heen.
- Het is belangrijk is dat begeleiding cliënten helpt om contacten te krijgen. En dat de begeleiding niet overal voor hoeft te zorgen, maar dat het netwerk ingezet kan worden.
- Begeleiders moeten vooral open vragen stellen en niet invullen voor cliënt en netwerk.
- Begeleiders moeten nu ook contacten gaan leggen in de buurt.
Volwassener geworden
Sinds M volwassen is, is het hebben van een goed netwerk belangrijker geworden. Als kind wordt er veel meer voor je gezorgd en geregeld. Vroeger ondernam zij vaak activiteiten met de begeleiding, zoals op vakantie gaan. Dit was dan altijd samen met andere kinderen uit de groep waar zij woonde.
Haar netwerk zorgt er nu voor dat zij zich niet verveelt. Doordat M nu andere mensen heeft dan haar begeleiders om activiteiten mee te ondernemen, kan zij ook veel meer haar eigen dingen doen.
Door haar netwerk voelt M zich volwassener. Zij is meer zelfstandig en onafhankelijk. Als er iets is kan zij een beroep doen op haar netwerk, ook buiten kantooruren.
De rol van de buurt
- Bij kinderen en jong volwassenen is het contact met de buurt makkelijker dan bij volwassenen. Bij volwassen personen hebben de buren vaak geen zin in contact of geen zin om gezamenlijk iets te ondernemen.
- Het SIG onderneemt wel allerlei activiteiten om de buurt erbij te betrekken. Ze doen bijvoorbeeld mee aan “Burendag” en “NL doet”. Maar het loopt niet storm. Het is moeilijk om buren enthousiast te maken.
“Je hoopt dat je netwerk blijft, begeleiders gaan weg”. (Persoon met ondersteuning)
Valkuilen
Valkuilen en lastige zaken
- SIG is op zich tevreden met de keuze voor SNS, om vanuit één methode te werken. Maar het heeft ook veel weerstand opgeroepen binnen de organisatie.
- Begeleiders voelden zich in hun professionaliteit aangetast. De totale aanpak had gevolgen voor hoe ze altijd gewend waren te werken.
- Het is soms lastig om familie duidelijk te maken dat je deze werkwijze niet vanuit bezuinigingen doet, maar omdat het waarde heeft voor de persoon.
- Begeleiding ziet soms te veel beren op de weg.
“Mijn leven is vooruitgegaan. Ik ben volwassener geworden. Ik weet nu veel beter, ook in de buurt, welke mensen aardig zijn en welke niet. Ik kan een beroep doen op mijn netwerk als er iets is, ook buiten kantooruren. Daardoor ben ik meer zelfstandig”. (Persoon met ondersteuning)
- Soms hebben mensen in het netwerk zelf ondersteuning nodig of is het netwerk beperkt in omvang.
- Soms is er te weinig creativiteit bij begeleiders.
- Er is ook weerstand bij de netwerken om dingen anders aan te pakken.
- Grote tijdinvestering voor medewerkers.
- Onbekendheid bij netwerk over anders kijken.
- Niet gedeelde visie bij cliënt en netwerk.
- Gebrek aan vertrouwen bij begeleiding: wij weten het beter.
- Handelingsverlegenheid.
- Te groot denken, kleine stapjes of contacten zijn ook al waardevol.
- Dilemma’s over privacy, risico’s en veiligheid.
- Gedoe in familie; familie wil niet meewerken.
- Opbouwen contact met de buurt.
Opbrengsten
- In hoofden, gedachten en houding is iedereen ervan doordrongen dat je als begeleider niet zo belangrijk bent voor een cliënt. Belangrijk is dat je mensen helpt om contacten te krijgen, en dat je als begeleider niet overal voor hoeft te zorgen. Dit geeft de persoon meer zelfstandigheid en zorgt voor een groter netwerk. Nu bijvoorbeeld kijkt men bij een zorgplanbespreking wie er kan nog meer bij kan zitten dan familie.
- SIG werkt nu meer samen met familie en heeft meer vrijwilligers. Maar uit het cliënttevredenheidsonderzoek blijkt dat cliënten even of minder tevreden zijn dan voorheen. Men denkt dat dit komt doordat mensen kritischer zijn geworden door al deze ontwikkelingen. Want bij het familieberaad hoor je altijd terug hoe fijn cliënten het vinden.
- Meer aandacht voor verwanten.
- Er wordt meer vraaggericht gewerkt, begeleiders hebben geleerd om goede, open vragen te stellen.
- Er worden meer vragen gesteld, minder geïnterpreteerd. (Niet weten is een kracht)
- SIG heeft zelf netwerkinstrumenten ontwikkeld.
- Er is nu aandacht voor praktijkervaringen en succesverhalen.
